Cá chép Koi gắn với truyền thuyết “Vượt Vũ môn hóa rồng”, tượng trưng cho khát vọng, tinh thần dũng cảm, kiên trì và sức mạnh vượt qua mọi trở ngại. Hình tượng đẹp đẽ mang nhiều tầng ý nghĩa này xuất hiện rất nhiều trong văn hóa Nhật Bản, từ văn hóa, thẩm mĩ đến các lễ hội truyền thống hay ẩm thực,…

1. Xuất xứ của cá chép Koi:

Cá chép Koi trước đây là do người Trung Quốc mang đến Nhật Bản. Ban đầu chúng chỉ là những con cá chép bình thường, trải qua một quá trình chọn lọc, lai tạo và thuần dưỡng mới tạo thành giống cá chép nhiều sắc màu với hơn 100 chủng loại như ngày nay.

2. Tên gọi và phân loại:

Loài cá chép đặc sắc này tên gọi là Nishikigoi – có nghĩa là “cá chép nhiều màu sắc”, nhưng thường được biết đến với cái tên thông dụng hơn là KOI.

Cá chép Koi có các màu sắc chính là: trắng, đỏ, vàng,đen và xám bạc. Tùy theo từng nơi và hình dáng cũng như màu sắc của cá mà có các tên gọi khác nhau: Kohaku, Sanke, Showa, Utsuri,…

Thông thường chúng được chia thành 2 loại là:

– Koi chuẩn: Hình dáng được giữ nguyên giống cá nguyên thủy, chỉ khác là chúng được pha trộn nhiều hoa văn màu sắc rất đẹp mắt, phát triển tốt nhất khi được nuôi ở ao.

– Koi bướm: Không giống với cá nguyên thủy, chủng loại này có vây và đuôi dài, khi bơi nhìn rất uyển chuyển và duyên dáng, có thể nuôi ở ao và đẹp nhất là khi thả trong hồ làm cảnh.

3. Truyền thuyết “Cá chép vượt vũ môn hóa rồng”:

Thần thoại Trung Quốc và Nhật Bản kể lại rằng, xưa kia từng có hàng nghìn con cá chép Koi bơi ngược dòng Hoàng Hà. Chúng tạo nên một sức mạnh to lớn đẩy ngược cả dòng nước siết. Nhưng trên dòng sông có một ngọn thác lớn tên gọi Vũ Môn. Đứng trước ngọn thác chảy cuồn cuộn tung bọt trắng xóa, hầu hết những con cá chép đều quay đầu bỏ cuộc.

Chỉ còn một vài con kiên trì, cố gắng vượt qua dòng thác. Và cuối cùng chỉ có một chú cá chép Koi thành công lên đến đỉnh thác. Để thưởng cho công sức và những nỗ lực của chú cá chép nhỏ bé ấy, các vị thần đã biến nó thành một con rồng vàng to lớn oai phong.

Từ đó truyền lại rằng, hễ một chú cá chép Koi nào có thể vượt qua cuộc hành trình gian khổ để lên được đến đỉnh thác Vũ Môn thì sẽ được hóa thân thành rồng vàng bay lên trời.

Truyền thuyết huyền ảo này đã đưa hình ảnh cá chép Koi vào văn hóa và tín ngưỡng của người Nhật Bản, nhắc nhở con người về niềm ước vọng lớn lao, sức mạnh và lòng kiên trì không chịu khuất phục trước mọi khó khăn.

Người dân Nhật Bản còn nói rằng khi cá chép Koi bị mổ thịt, dù con dao đã kề cổ nhưng chúng cũng không hề hoảng loạn mà thản nhiên chấp nhận cái chết. Điều này tượng trưng cho lòng can đảm của một dũng sĩ Samurai khi bước vào trận chiến, đối mặt với kẻ thù và sống chết cận kề.

4. Cá chép Koi trong văn hóa Nhật Bản:

Mang trong mình nhiều ý nghĩa tốt đẹp và những phẩm chất đặc trưng của tinh thần Nhật Bản, nên hiển nhiên có thể thấy hình tượng cá Koi xuất hiện ở khắp mọi nơi, từ các dịp lễ hội cho đến thẩm mĩ hội họa kiến trúc hay thậm chí cả trong ẩm thực.

• Lễ hội của các bé trai Nhật Bản – Koinobori:

Diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 hàng năm, đây là dịp lễ đặc biệt dành riêng cho các bé trai. Vào ngày này, mọi gia đình đều treo cờ cá chép. Khắp các đường phố đều rực rỡ trong sắc màu xanh đỏ của những chú cá chép Koi mang trong mình ước vọng về những đứa trẻ lớn lên khỏe mạnh, kiên cường như hình tượng cá vượt vũ môn hóa rồng.

• Sân vườn kiểu Nhật:

Những khu vườn mang đậm phong cách của xứ Phù Tang thường hướng đến sự thanh tao, trang nhã, hài hòa trong mọi chi tiết.Và quan trọng nhất là sự hòa hợp tối đa giữa con người và thiên nhiên.

Một khu vườn nhỏ xinh với trúc xanh hay liễu buông mảnh dẻ, thêm con đường nhỏ rải sỏi dẫn đến một hồ nước với những chú cá chép Koi đầy màu sắc tung tăng bơi lội, bấy nhiêu đó cũng đã đủ để tâm hồn được thả lỏng giữa bao suy nghĩ bộn bề.

• Ý nghĩa hình tượng cá chép và hoa sen:

Hoa sen là loài hoa tượng trưng cho sự thanh cao, mọc lên từ bùn đen nhưng vẫn mang vẻ đẹp tinh khiết, tỏa hương thơm ngát.

Cá chép Koi hóa rồng lại là biểu tượng cho sự biến đổi, tái sinh sau tất cả những khó khăn thử thách.

Hai hình ảnh này kết hợp lại mang ý nghĩa tốt đẹp cả về những nỗi đau và đấu tranh, sức sống mãnh liệt và sự tái sinh.

• Cá chép Koi trong ẩm thực:

Dưới bàn tay tài hoa của các đầu bếp xứ sở mặt trời, những chú cá chép Koi sống động như thể đang thực sự tung tăng bơi lội trong làn nước.

Trông chúng thật là sống động phải không nào? Nhưng thật ra tất cả đều là đồ ăn thôi. Nghệ thuật tạo hình đỉnh cao xứ Phù Tang đã đưa những chú cá chép Koi vào cả ẩm thực, đầy thi vị và tinh tế.